Solarpunk

De Punk in Solarpunk

Dat de toekomst er niet goed uit ziet, dat weten we ondertussen wel. Door onder andere de klimaatopwarming en groeiende ongelijkheid is het moeilijk om zich de wereld van morgen positief voor te stellen. Veel klimaatactivisten hebben moeite om niet weg te zakken in nihilisme. Zelfs mensen die geloven in klimaatopwarming kijken schouderophalend naar klimaatmarsen en verzuchten “dat het toch al te laat is”. Het is net tegen dat gevoel van wanhoop dat Solarpunk zich wilt verzetten. Ja, de toekomst ziet er momenteel niet rooskleurig uit, maar bij de pakken blijven neerzitten is gewoonweg geen optie. Solarpunk, een term die vooral sinds 2014 gebruikt wordt, wil het toekomstbeeld van de mensheid terugwinnen op het apocalyptisch denken. Het is een beweging die “het leven schitterend wil maken, voor ons nu, en belangrijker, voor de generaties die volgen” (Solarpunk: Notes toward a manifesto). Met z’n uitgesproken positief beeld van de toekomst, is het de tegenhanger van het populaire Cyberpunk (zie bijvoorbeeld het computerspel Cyberpunk 2077), een dystopische toekomstvisie waarin Big Tech het voor het zeggen heeft. Tegenover het nihilisme en individualisme van cyberpunk zet Solarpunk “vindingrijkheid, generativiteit, onafhankelijkheid en gemeenschap” (Solarpunk: Notes toward a manifesto).

Heel erg punk klinkt Solarpunk op het eerste gezicht misschien niet, met al dat Kumbaya over gemeenschap en optimisme, maar vergis je niet. Solarpunk is expliciet in oppositie met de heersende politiek. “De ‘punk’ in Solarpunk”, zo staat er in het manifest, “staat voor rebellie, tegencultuur, post-capitalisme, dekolonisatie en enthousiasme”. Solarpunk is anarchistisch, en hoewel over het algemeen niet gewelddadig, “niet bang van ruïnes” (zoals het citaat van de Spaanse anarchist Buenaventura Durruti gaat, hier geciteerd op de Solarpunkredditpagina). De apocalyps is nooit ver, maar betekent eerder een noodzakelijk nieuw begin dan het einde. Anno 2021 dreigen activistische bewegingen te vaak te verwateren tot slechts esthetiek en performativisme, en zo worden ze een makkelijke prooi voor kapitalistische recuperatie. Denk maar aan het regenboogkapitalisme tijdens pride month of Black lives Matter merchandise verkocht door bedrijven met een dubieuze reputatie op het gebied van racisme. Solarpunks hoeden zich voor dit gevaar. Een redditgebruiker (reddit is een soort sociale media site met anonieme gebruikers) waarschuwt in de solarpunkgemeenschap mensen voor het posten van een foto van de groene luchthaven van Singapore omdat het een land is waar de doodstraf staat op drugbezit en LGBT+ personen geen bescherming krijgen. Ook wordt er in diezelfde online gemeenschap onder elke post automatisch een bericht geplaatst dat greenwashing uitlegt, het fenomeen waarbij bedrijven doen alsof ze ecologisch verantwoord zijn zonder werkelijk iets fundamenteels te veranderen. Solarpunk draait rond meer dan een plaatje van een groen dak. Dat is ook de boodschap die Adam Flynn, actief deel van de beweging in een artikel van Vice benadrukt. Het is volgens hem belangrijk om op te passen voor “vals solarpunk urbanisme”: gebouwen voor rijke mensen die er mooi en groen uitzien, maar waar eigenlijk niets ecologisch aan is. De titel van het artikel vat dat sentiment mooi samen: “Solarpunk draait niet rond mooie esthetiek, maar rond het einde van het kapitalisme. Ondanks deze duidelijk boodschap tégen iets, blijft het toch vooral een beweging vóór positieve alternatieven: voor lokale veerkracht door betere infrastructuur, voor gelijkheid, voor een duurzame toekomst. En wat is er meer tegendraads in het huidige cynische klimaat dan onbeteugelbaar optimisme?

Solarpunk is dus meer dan zijn esthetiek, maar dat betekent niet dat esthetiek een tweederangs plaats krijgt toegewezen. De ethische idealen van de beweging gaan hand in hand met een duidelijke esthetiek. De beweging is tot op een zeker hoogte zijn esthetiek, the medium is the message. De manier waarop hun kunst de toekomst toont, in blauw groene tinten, moet ons namelijk warm maken voor wat er getoond wordt. De toekomst moet er appetijtelijk genoeg uitzien om ons de handen uit de mouwen te doen steken. Solarpunk gaat in tegen minimalistisch modernisme en combineert oudere kunststijlen, zoals art nouveau en impressionisme, met moderne technologie. De toekomstige wereld is er een waarin handwerk en vakmanschap opnieuw gewardeerd worden en tegelijk computers helpen met de irrigatie van velden, waarin hoogtechnologische windmolens gedijen naast de ruïnes van winkelcentra. “Solarpunk is een toekomst met een menselijk gezicht en grond achter de oren”. (Solarpunk: Notes toward a manifesto). Hoewel Solarpunk een relatief nieuwe term is, bestaat de esthetiek al langer. Het solarpunkmanifest vermeldt bijvoorbeeld de Japanse regisseur Miyazaki (studio ghibli) en ook de belgische architect Luc Schuiten wordt wel eens de “peetvader van Solarpunk” genoemd. Soms wordt de inspiratie nog veel verder in het verleden gezocht, bijvoorbeeld bij de hangende tuinen van Babylon.

Alle macht aan de verbeelding

Het ziet misschien wat naïef uit, die tafereeltjes van burgers die groenten kweken in de schaduw van een windmolen, maar de duidelijke esthetiek van solarpunk science fiction is een belangrijk deel van hun activisme. Solarpunk vertrekt vanuit een rotsvast geloof in de kracht van utopieën. Het is, gezien de staat van de wereld, niet zo verwonderlijk dat de meeste science fiction verhalen, van Hunger Games tot Black Mirror, dystopisch zijn. Volgens het solarpunkmanifest beïnvloeden sciencefiction en politiek elkaar, wat het belangrijk maakt om de toekomst positief af te beelden. Extinction Rebellion vat dit idee mooi samen in hun inleiding voor een wedstrijd voor solarpunkverhalen: “We willen onze collectieve verbeelding gebruiken tegen de klimaatcrisis. Verbeelding ontsluit het onmogelijke en brengt het binnen het bereik van het mogelijke.” Het is hip om te hameren op het belang van Grote Verhalen, en het mag dus niet verbazen dat het verhaal dat we vertellen over onze toekomst een grote impact kan hebben op onze handelingen nu.

Solarpunk is een utopie, maar wel één die best niet te lang op zich laat wachten. Een tumblrgebruiker beschrijft Solarpunk als “een plausibel nabije toekomst science fiction genre”. Ook het solarpunkmanifest focust op de noodzaak om snel te handelen: “Solarpunk wil scenario’s van een stervende aarde, een onverdraaglijke kloof tussen rijk en arm, en een maatschappij gecontroleerd door bedrijven tegengaan. Niet in honderd jaar, maar op korte termijn”. De online solarpunkgemeenschap moedigt dan ook kleine, concrete projecten aan en de leden wijzen elkaar erop dat de revolutie stapje per stapje gaat. Gebruikers posten foto’s van hun moestuin, hun badkamer vol planten of vragen tips over recyclage. De nadruk wordt vaak gelegd op het revolutionaire aspect van kleine zaken, zoals tuinieren, wat gezien wordt als een daad van antikapitalisme in een wereld waarin niet gratis is. De snorrende windmolens die torenen boven een overwoekerde stad met zuiver stromend water zullen er ooit komen, en de zaadjes van die toekomst worden vandaag geplant, in gerecycleerde petflessen op de vensterbank...