Doorgelicht

Energie in de Vlaamse Verkiezingsprogramma's

Door Justine

Pleit Vlaams Belang voor eigen stroom eerst? Geeft N-VA elk huis zijn eigen modulaire kernfusie reactor? Draait CD&V voldoende met de wind om een nieuw windmolenpark te bevoorraden? Haalt PVDA gratis stroom uit de spanning tussen arbeid en kapitaal? Gelooft Open Vld dat een onzichtbare hand zonnepanelen zal installeren? Deelt Vooruit binnenkort gratis blikjes stroom uit? Gaan we met Groen van kerncentrales via gascentrales via steenkoolmijnen via houtkachels naar hernieuwbare energie in 2050?


Politieke partijen schrijven naar aanloop van verkiezingen steeds ellenlange verkiezingsprogramma’s die maar weinig mensen lezen. In deze reeks zoomen we in op verschillende milieuthema’s in de verkiezingsprogramma’s van de Vlaamse politieke partijen van het verkiezingsjaar 2019. Van mobiliteit en hernieuwbare energie tot waterproblematiek en afvalbeleid. Wat blijft er na twee jaar regeringsonderhandelingen, beleid en oppositie voeren over van deze beloftes? Vandaag: energie!


Over het thema energie stonden de journalistieke pennen sinds de eedaflegging van de nieuwe regering nog niet stil. Het arrest van het Grondwettelijk Hof rond de terugdraaiende teller begin 2021 zorgde in zonnepaneel-bezittend Vlaanderen voor grote woede en ook over de gascentrales zijn de meningen verdeeld. We keren terug in de tijd naar de partijprogramma’s van 2019. Welke vooruitzichten werden ons toen beloofd?

De Factuur is te duur

Dat uw energiefactuur de laatste maanden gestegen is, had u waarschijnlijk al gemerkt. Maar dat uw factuur te duur is, daar waren de politieke partijen het in 2019 eigenlijk al over eens. Populaire maatregelen in de partijprogramma’s waren toen al het verlagen van de btw (Vooruit, PVDA, Vlaams Belang) en het schrappen van een aantal stukken van de factuur (alle partijen). Hierbij is het belangrijk om de impact op klimaatbeleid niet uit het oog te verliezen. Belastingen (heffingen, btw, toeslagen) verschuiven van uw elektriciteitsfactuur naar uw gasfactuur kan een impact hebben op uw beslissing om al dan niet een warmtepomp te kopen, en dus op klimaatbeleid.

Een andere manier om minder te betalen is door minder te verbruiken. Moeilijk gezegd: het verhogen van de energie-efficiëntie. Dit kan door gebouwen te renoveren, meer te isoleren of zuinigere toestellen te kopen. Sommige partijen willen hiervoor een derdebetalerssysteem op poten zetten. Daarbij betaalt de overheid initieel de investering, waarna u deze terugbetaalt door de besparing die u realiseert op uw energiefactuur. Groen, PVDA, Vooruit en CD&V vinden elkaar hierin. N-VA stelt een afgezwakte versie voor: de renteloze energielening, waarbij u geld leent bij een bank en de overheid u achteraf de rente terugbetaalt. Dit is ondertussen op Vlaams niveau al ingevoerd.

Van... tot uw stopcontact

We laten even uw energiefactuur los en bekijken het grote plaatje. Waar moet onze elektriciteit vandaan komen? En hoe zorgen we ervoor dat de totale vraag naar energie daalt? Alle partijen zijn het eens dat energie-efficiëntie een belangrijk deel van de oplossing is en dat zon- en windenergie de bronnen van de toekomst zijn, op het Vlaams Belang na. Zij zien zon- en windenergie als eventuele aanvulling op een uitgebreid kerncentralepark. Maar ook bij andere partijen is het ene energiebeleid het andere niet. Het verschil: bij wie belandt de verantwoordelijkheid om het klimaat te redden.


Een eerste optie is burgers de mogelijkheid te geven iets te doen zonder hen te verplichten (lees: de overheid trekt haar portefeuille open). Beleid wordt hier gebaseerd op burgercoöperaties in hernieuwbare energie (Groen, Open Vld, CD&V, Vooruit, PVDA), extra premies of het herverpakken van bestaande premies (CD&V, Groen, Vlaams Belang, N-VA) of derdebetalersystemen voor zonnepanelen of renovaties (Groen, Vooruit, PVDA, CD&V).

Van links tot rechts, ze zijn het wel eens dat eenduidige en laagdrempelige informatie in de vorm van een fysiek energieloket in elke gemeente belangrijk is.

Een vaak aangehaald nadeel van al deze maatregelen? Het kost de overheid veel geld - ook al verbleekt dit bij de kosten van niets doen voor het klimaat en staat de rente nog historisch laag. Ook Mattheüseffecten loeren bij dit soort maatregelen, vooral bij premies, om de hoek. Dit houdt in dat de rijken rijker worden: zo moet u al een huis kunnen kopen voor u een premie kan krijgen om uw huis te verbouwen. Maar het belangrijkste nadeel vanuit klimaatperspectief: de overheid voert deze vrijwillige strategie al enige tijd en toch ligt het renovatietempo en het percentage hernieuwbare energie in België veel te laag. Dus tenzij we er nog bakken geld bovenop gooien, zijn er toch andere maatregelen nodig zoals verplichte renovatie. Tot die conclusie kwamen recent ook werkgevers en vakbonden. (https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/10/20/serv-aanbevelingen/)


Een tweede optie is het aanmoedigen van - of blind vertrouwen in? - de industrie, bijvoorbeeld door vrijwillige (N-VA) of verplichte (Groen) energiebeleidsovereenkomsten. CD&V verplicht daarbovenop EPC’s voor niet-woongebouwen en de renovatie van private kantoorgebouwen binnen vijf jaar na de aankoop en haalde deze slag ook thuis in het regeringsakkoord. In mei van dit jaar werd dit in beleid omgezet (https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/05/07/renovatie-wordt-verplicht-voor-nieuwe-eigenaars-van-bedrijven-en/). PVDA verplicht de industrie dan weer om de best beschikbare technieken voor energie-efficiëntie te gebruiken. Een goede maatregel zolang er geen welbepaalde technologie wordt opgelegd. Anders bestaat het gevaar dat die technologie op dat moment het efficiëntste is, maar twee jaar later misschien totaal verouderd is. Of dat de opgelegde technologie de ontwikkeling van een nieuwe, nog efficiëntere technologie tegenhoudt. Vanuit een efficiëntiedenken is het beter om strenge doelen op te leggen zonder de technologie ernaar toe al te strikt vast te leggen.


Een derde optie is om als overheid het goede voorbeeld te tonen. Door beleggingen in fossiele brandstoffen af te bouwen (CD&V), door energiebesparende maatregelen te nemen (CD&V) en te investeren in zonnedelen op de daken van overheidsgebouwen (Open Vld). Zonnedelen is zoals carpoolen maar dan met zonnepanelen. Iemand - in dit geval de overheid - heeft een dak en legt daarop meer zonnepanelen dan die zelf nodig heeft. Buren kunnen dan mee die opgewekte stroom gebruiken. Hoewel een overheid wel een stimulans kan zijn voor de doorstart van een bepaalde technologie of gewoonte, verwachten we hier best geen mirakels van.


In optie vier kijken we naar een sterkere overheid: de overheid investeert en legt verplichtingen op. Gek genoeg zijn Vlaams Belang, Open Vld en PVDA het eens over een nood aan een soort publiek fonds (of bank) die onderzoek doet naar energie, energiebesparing en isolatie. Al draait het bij Vlaams Belang voornamelijk rond kernenergie.

PVDA (en in mindere mate Vooruit) is de enige die de vrijmaking van de energiemarkt wil terugdraaien in de hoop de markt te vergroenen en de prijzen voor de consumenten te laten dalen. CD&V en Groen zijn het dan weer eens over de nood voor een meer gestroomlijnde inplanting van windmolens op land. Verplichtingen vinden we bij Vooruit in de vorm van renovatieplicht voor eigenaars van huurwoningen. Tenslotte heeft de overheid ook veel macht met het intrekken van subsidies, bijvoorbeeld bij de fossiele en nucleaire sector (Groen).


Vooruit, N-VA en Open Vld kijken ook naar andere landen om samen energiedoelstellingen te behalen. Interconnectiviteit, een Europese energiegemeenschap en samenwerking in de Noordzee spelen zeker hun rol voor bevoorradingszekerheid in een hernieuwbaar energielandschap, maar staan niet los van andere maatregelen.


Helaas vinden we in drie programma’s ook nog een extra “optie”: niets doen. Sterk uitgedrukt maar bij Open Vld, N-VA en Vlaams Belang vinden we zo weinig concrete maatregelen dat het gevoel ontstaat dat deze partijen het energiebeleid vooral overlaten aan de markt en de vrije wil van de burger met geld. Bij N-VA en Vlaams Belang vinden we bijna uitsluitend concrete maatregelen op het vlak van kernenergie, bij Open Vld beperkt het zich tot een verlaging van de btw voor sloop en heropbouw en de uitrol van de digitale meter.



ABCD Energie

  • Bevoorradingszekerheid: betekent dat we er zeker van willen zijn dat het licht niet uitgaat en onze verwarming kan blijven draaien. Hierbij moet men rekening houden met heel wat onzekere factoren. Hoe koud wordt het deze winter? Hoeveel stroom zal bedrijf X op moment Y nodig hebben? En zal de wind dan waaien of net niet?

  • Digitale meter: is een elektronische elektriciteit- of gasmeter waarbij je verbruik van of injectie in het net digitaal wordt doorgestuurd naar Fluvius. Fysiek de cijfertjes op uw meter gaan aflezen is niet langer nodig.

  • Energiebeleidsovereenkomsten: zijn afspraken tussen de Vlaamse overheid en bedrijven met als doel de energie-efficiëntie van deze bedrijven te verbeteren met de hulp van de overheid.

  • EPC of energieprestatiecertificaat: geeft informatie over de energiezuinigheid (of het gebrek eraan) van een woning.

  • Hoog- en laagcalorisch gas: de calorische waarde van gas geeft aan hoeveel energie er vrijkomt bij de verbranding van het gas. U heeft meer laagcalorisch dan hoogcalorisch gas nodig om uw woonkamer te verwarmen. In België wordt momenteel de omslag gemaakt van laag- naar hoogcalorisch gas. Sommige toestellen en installaties moeten worden aangepast om dit hoogcalorisch gas veilig te kunnen verwerken.

  • Interconnectiviteit: in een elektriciteits-context bedoelt men hiermee dat landen onderling sterk verbonden zijn door een netwerk van stroomkabels en gedecentraliseerde energiebronnen zoals zon- en windenergie. Als de wind dan niet waait in Spanje, dan misschien wel in België. Zo kan de onzekerheid rond beschikbaarheid van hernieuwbare energie beter worden opgevangen.

  • Renovatieplicht: is de verplichting om een huis na de aankoop te renoveren binnen een bepaalde termijn (vb. 3 jaar).

  • Waterstof, synthetisch gas, biogas, groen gas: waterstof wordt via elektrolyse gemaakt uit water en heel veel energie. Daar voegt men CO2 aan toe om tot synthetisch gas te komen. Synthetisch gas kan men vervolgens in een gewone gasketel verbranden en dus via het bestaande gasnetwerk vervoeren. Groen gas wordt gebruikt voor synthetisch gas dat met hernieuwbare energie wordt gemaakt. Biogas ontstaat door plantaardig materiaal, zoals gft-afval van gezinnen, te laten vergisten. Deze gassoorten zijn niet per definitie klimaatvriendelijk of energie-efficiënt maar kunnen wel een oplossing bieden voor opslagcapaciteit of bepaalde afvalstromen.

  • Terugverdientijd: is de tijd waarop u de kost van een investering terugverdient door de dagelijkse kosten die u uitspaart met behulp van de investering. Vb. u legt zonnepanelen op uw dak en daardoor daalt u elektriciteitsfactuur. Met die besparing op uw factuur verdient u uw investering terug. Wanneer men stelt dat de terugverdientijd van een investering niet bestaat, betekent dit dat de investering kapot gaat voordat u de investering hebt terugverdiend met de dagelijkse besparingen ervan.

  • Warmtenetten: brengen restwarmte in de vorm van warm water via ondergrondse buizen naar woningen of bedrijven. Die restwarmte kan bijvoorbeeld afkomstig zijn uit een industrieel proces van een fabriek of van een verbrandingsoven. Op die manier gaat de restwarmte niet verloren in de lucht maar wordt die hergebruikt.

  • Zonnedelen: is zoals carpoolen maar dan met zonnepanelen. Iemand - in dit geval de overheid - heeft een dak en legt daarop meer zonnepanelen dan die zelf nodig heeft. Buren kunnen dan mee die opgewekte stroom gebruiken.


Verwarming

Terwijl we vaak focussen op de verduurzaming van elektriciteit, is in ons land verwarming minstens een even grote uitdaging. Ons land is verslaafd aan gasketels en bij de eerste berichtgeving over prijsstijgingen grijpen we massaal terug naar houtkachels. Het totale gasverbruik van alle gezinnen in Vlaanderen was in 2019 (27.409 GWh) even hoog als wanneer we de nieuw geplande gascentrales (ik reken hierbij met een capaciteit van 2,3 GW voor de nieuwe gascentrales) 496 dagen per jaar zouden laten draaien. Met andere woorden ons verwarmingsprobleem is veel groter dan de geplande gascentrales - wat die laatste uiteraard niet minder problematisch maakt.

En toch geven de partijprogramma’s niet het gevoel dat we op tijd een omslag zullen maken. Het zal u misschien verbazen dat alle partijen wel dezelfde oplossing voorstellen: isolatie en renovatie - zoals al besproken - en warmtenetten. Het zal u misschien minder verbazen dat het Vlaams Belang over verwarming met geen woord rept, met uitzondering van de verlaging van btw op stookolie en gas naar 6%.


Maar terug naar de warmtenetten. De meeste partijen geven aan dat dit vooral een oplossing is voor stedelijke contexten. Warmtenetten worden vaak gevoed door restwarmte van industrieën of afvalverwerking. Ook warmtenetten vergroenen is daarom een uitdaging (Groen). Het kan niet de bedoeling zijn dat we plastic zakjes blijven gebruiken omdat die afvalaanvoer nodig is voor een warmtenet. Open Vld haalt terecht het belang van diepe geothermie als bron voor warmtenetten aan. De meeste partijen zien warmtepompen als aanvulling voor waar geen warmtenet beschikbaar is.


Net zoals voor elektriciteit en renovatie rekent de politiek nog te veel op de de vrijwillige overstap van een stookolie- of gasketel naar warmtepompen. We vinden slechts een beperkt aantal verplichtingen terug, met uitzondering van een verbod op plaatsing van nieuwe stookolieketels (Groen, PVDA). Aangezien in België de terugverdientijd van een warmtepomp niet bestaat, is maar zeer de vraag of dit een goed beleid is.


Alle partijen zien ook grote heil in nieuwe gas technologieën zoals waterstof, synthetisch gas, biogas en groen gas. Maar dit blijven overal vage bewoordingen en toekomstplannen op de lange termijn. Enkel Groen geeft aan dat de investeringen voor de omslag van laag- naar hoogcalorisch gas moeten worden herzien in het licht van afstappen van gasverwarming.



Vandaag

Hoewel er veel interessante voorstellen in de partijprogramma’s te lezen zijn, stemmen ze me licht somber. Partijen zien de omvang van ons verwarmingsprobleem en de omslag die daar moet gebeuren niet in. Er wordt gesteund op nog te ontwikkelen technologie (thoriumcentrales) om het klimaat te redden, de burger wordt zachtjes aangespoord met een aantal premies maar nergens toe verplicht en de industrie wordt met fluwelen handschoentjes aangepakt. In actualiteitsdebatten over energie wordt te vaak van het ene brandje naar het andere gehold en is er te weinig aandacht voor langetermijndenken.




Commentaar van de auteur:

U had het misschien al gemerkt maar dit artikel spendeert uitzonderlijk weinig aandacht aan het recente debat over de eventuele sluiting van de kerncentrales. De splijtzwam van het afgelopen jaar in het Belgische energiebeleid. Experten als Ronnie Belmans en Michel De Paepe vinden het hele kernenergiedebat, kort gezegd, much ado about nothing. “De kerncentrales produceren slechts 3 à 4 procent van ons jaarlijkse finale energieverbruik. De echte uitdaging ligt bij de overige 96 procent,” zo stellen ze in de Tijd. Daarom proberen we in dit artikel de focus te verruimen naar een langetermijn perspectief, weg van het verengde beeld waar energiebeleid beperkt wordt tot kernenergiebeleid. https://www.tijd.be/opinie/analyse/energietransitie-is-veel-belangrijker-dan-kernuitstap/10329624.html